Zonsopgang in de bergen: tips & tricks

Wandelen onder een donkere hemel die schittert van de vele sterren. Helemaal alleen op de berg. Althans, als je de vele marmotten, steenbokken, gemsen, roofvogels en herten niet meerekent. Bewapend met een 'koplamp' (zo'n zaklamp die je op je hoofd kunt zetten), waardoor je ongeveer een meter voor je uit kunt zien, net genoeg om te bepalen waar je de volgende stap moet zetten. Een uurtje voordat je de top bereik, begint het bergsilhouette van de horizon zich langzaam te tonen. Zonder dat je het doorhebt worden sterren een voor een vervangen door een steeds roder wordende lichtbron uit het oosten. En dan verschijnt het Gipfelkreuz, de kroon op elke Oostenrijkse bergtop, in je zicht. Een paar laatste stappen en daar sta je dan, bovenop de piek. Langzaam veranderen de blikken om je heen van blauw, naar rood, naar zachtgeel. Als je geluk hebt, hangt er in het dal een mysterieuze mist.

Het leuke is: echt iedereen kan dit meemaken. Je hoeft geen berggeit te zijn, je hoeft zelfs niet eens honderden meters omhoog te wandelen als je dat niet wil (al geeft dit natuurlijk wel een enorm voldoenend (en zelfvoldaan) gevoel). Neem bijvoorbeeld overdag een lift omhoog en zoek een berghut in de buurt van die lift. De volgende ochtend kun je naar een punt in de buurt lopen om vanaf daar de zonsondergang te bekijken. Alles is mogelijk!

Zonsopgang in de bergen is echt iets anders (ik bedoel 'something else', dit vertaalt niet echt lekker naar het Nederlands). Het is een once in a lifetime (ik hou het dus maar bij Engels) ervaring die elke bergliefhebber minstens één keer in zijn leven meegemaakt moet hebben. Maar het is natuurlijk ook best wel spannend, wandelen door het pikkedonker met niemand om je heen. Daarom deze blog, met (bijna (dit is een belangrijke disclaimer, ik ben geen expert, niet eens een (berg)gids)) alles wat je moet weten om jouw eigen zonsopgangswandeling in de bergen te plannen. Hoe vind je locaties en routes, hoe laat moet je vertrekken, wat neem je mee, en waar moet je allemaal rekening mee houden?

Golden hour

Voordat we verder gaan met het wandelen, eerst een korte fotografieles. Niet dat ik nou zo'n enorme expert ben op dat gebied, maar ik heb in dit geval beeldbewijs om mijn claim kracht bij te zetten. Ik wil het in het bijzonder hebben over het beste tijdsstip om mooie foto's te maken, en dat is eigenlijk heel kort: golden hour (de periode daarvoor - blue hour - is overigens ook een aanrader). Golden hour is het tijdstip net voor zonsopgang en net na zonsondergang. Meestal duurt het niet een uur, maar een stuk minder lang (afhankelijk van het tijdsstip en je locatie op deze aardbol). Ik heb geen idee van de precieze natuurkunde achter het fenomeen, maar tijdens golden hour krijgt alles een zacht rode gloed en dat ziet er er simpelweg fenomenaal uit. Een extra beetje magie. Wat ook bijzonder is, is dat tijdens golden hour alles er binnen een mum van tijd compleet anders uit kan zien. Elke 5-10 minuten verandert het licht dusdanig, dat het hele uitzicht een andere sfeer krijgt. Er zit dus zowel een uitdagend aspect aan (op het juiste moment de foto nemen), als een kansrijk aspect (heel veel mooie perspectieven in korte tijd).

Ik hoor sommigen denken: leuk voor jou, maar ik ben geen fotograaf, dus wat moet ik met deze informatie? Goed punt! Maar ik gok dat er tegenwoordig vrijwel niemand meer is die om 3 uur 's nachts zijn bed uit stapt, uren door de kou en het donker naar boven loopt, om vervolgens op de top aan te komen en niet zijn telefoon erbij pakt om dit magische moment - deze persoonlijke overwinning - op beeld vast te leggen. En mocht je wel een van die zeldzame digibeten zijn: golden hour is niet alleen schitterend door het oog van de lens, maar ook door het oog van de mens (wat een poëet ben ik toch ook).

Dan het beeldbewijs: hieronder zie je twee foto's genomen vanaf precies hetzelfde punt. Eentje is gemaakt tijdens golden hour, namelijk om 06:45 's ochtends. De ander op het moment dat de zon op zijn hoogst staat, namelijk om 14:00. Allebei mooi, maar ik denk dat de meerderheid toch zou gaan voor het beeld op links. Kleine disclaimer: de foto links is gemaakt met een goede spiegelloze camera, terwijl de foto rechts met mijn iPhone genomen is. Ook ziet het er natuurlijk anders uit omdat de een eind oktober gemaakt is (herfst), en de ander in juli (hartje zomer). Maar desalniettemin verklaart met name het tijdstip waarop de foto is genomen het krachtsverschil tussen de twee foto's.

De voorbereiding: Route, locatie & tijdsplanning

Locatie. Een goede zonsopgangswandeling begint met het vinden van de juiste locatie. Wellicht verbaast het je, maar niet elke bergtop is even geschikt voor een zonsopgang, je wil immers niet dat de zonsopgang geblokkeerd wordt door een naastgelegen berg (insider tip: de zon komt op in het oosten, dus wil je een foto met zo'n sterretje dat van die schitterende rood/oranje zonnenstralen uitzendt, zorg er dan voor dat je zicht richting het oosten vrij is). Aan de andere kant is het vaak ook niet nodig om de hoogste piek te beklimmen voor een goed uitzicht. Je wilt natuurlijk vrij uitzicht, niet alleen richting de zon, maar juist ook de andere kant op, dus op de plek waar de eerste zonnestralen gaan vallen. En als je gaat fotograferen, is het vaak mooi om een in het oog spingend iets op de voorgrond te hebben, zoals een bergkam, een mooi gipfelkreuz, een iconische bergtop of natuurlijk een medewandelaar. Het is moeilijk om standaard criteria op te stellen als het gaat om het vinden van een juiste locatie. Ik zou zeggen: kijk goed op de kaart, ga overdag locaties scouten, praat met localo's en zoek online naar blogs over de omgeving.
Route. Heb je een geschikte locatie gevonden, dan kan je op zoek naar de juiste route. Voor routeplanning kun je gebruik maken van blogs, toeristeninformatiecentra of apps zoals Komoot. Vaak zijn er meerdere routes mogelijk, dus dan kan je kijken wat je prettig vindt qua wegdek of steilheid. Ook geven apps als Komoot vaak aan wat de moeilijkheidsgraat van een route is, zodat je het kan afstemmen op het gewenste niveau. Wat tevens belangrijk is bij de route is het vinden van een geschikt startpunt. Kun je vanuit huis lopen of moet je eerst ergens heenrijden? In dat laatste geval kun je vooraf al uitzoeken waar je kan parkeren en of je daarvoor moet betalen. Ten slotte kun je kijken of er langs de route berghutten liggen waar je eventueel kunt ontbijten na de zonsopgang. Let wel op of ze al zo vroeg open zijn en of je met een bankkaart kunt betalen (vaak is het cash only).
Tijdsplanning. Timing is alles! Je wil er dus voor zorgen dat je op het jusite moment bovenop de berg aankomt om maximaal te kunnen genieten. Niet te laat, want dan mis je het mooie uitzicht in de golden hour magie, maar ook zeker niet te vroeg, want dan ben je een ijspegeltje op het moment dat het mooie uitzicht zich voordoet. De richtlijn is dat je ongeveer 30 minuten voor zonsopgang (check een app of online wanneer dit precies is) je bestemming bereikt. Goed plannen is dus een must, maar hoe je dat? De belangrijkste tip die ik heb is ervaring. Door vaker bergtochten te maken kan je zelf het beste inschatten hoe snel je loopt en hoe vaak je pauze nodig hebt (of je kijkt hiervoor in je geschiedenis op Komoot, Strava, Garmin of wat je ook gebruikt om je wandelingen vast te leggen). Veel apps (zoals Komoot) en blogs geven ook een grove tijdsinschatting, dus als je zelf nog niet zoveel ervaring hebt dan kun je daarop terug vallen. Hou er rekening mee dat je 's nachts waarschijnlijk minder pauzeert dan overdag (want er is minder te zien en het is koud), tenzij je natuurlijk de sterrenhemel op beeld wilt vastleggen en je daar juist wat meer tijd voor moet inplannen. Verder kan navigeren 's nachts net iets uitdagender zijn, maar eerlijk gezegd denk ik niet dat dat qua tijd veel zou moeten schelen.

Hopelijk lukt het met deze informatie om een goede locatie, route en tijdsplanning te maken. Waar je verder nog rekening mee kunt houden bij de planning is het volgende:

Jaargetijde. Ik zou zeggen dat de herfst de beste tijd voor zonsopgangswandelingen is. De dag begint iets later, dus je hoeft niet zo vroeg op. Dat geldt ook voor de lente, maar dan ligt er vaak nog sneeuw op de top en dat kan de wandeling een stuk lastiger maken (maar ook mooi).
Bekende route. Kies een route die je al eens overdag hebt gelopen. Dit is niet alleen handig met het vinden van de route (in het donker is navigeren een stuk uitdagender dan overdag), maar het helpt ook met het plannen van pauzes tijdens het wandelen. Als je de route kent, kan je beter inschatten of je moet opschieten of dat je de tijd kunt nemen voor bijvoorbeeld sterrenfotografie tijdens het omhoog wandelen.
Handige apps. Ik gebruik Komoot voor het vinden van routes, en Photopills voor alle informatie rondom posities van de zon, maan en sterren. Die laatste vertelt je dus waar en wanneer je de mooiste sterrenhemelfoto's en zonsopgangsfoto's kunt maken. Op Komoot kun je routes vinden en zelf routes maken, en het geeft je een inschatting van de wandeltijd. Ook vind je er informatie over de wegtypes (bijvoorbeeld asfalt, zand, gravel, of bergpad) en de steilheid van de route.
Blogs & vlogs. Verder is Google als altijd je beste vriend als het gaat om een geschikte route. Je bent zeker niet de eerste die een zonsopgangswandeling gaat maken ('sunrise hike' in het engels of 'sonnenaufgangswanderung' in het Duuts) en veel mensen vinden het gaaf om er achteraf over op te scheppen in de vorm van een blog of vlog. Dus google erop los!
Huttenovernachting. Je hoeft natuurlijk niet perse in het donker een klere-eind omhoog te sjouwen voor een mooie zonsopgang. Je kunt ook het moeilijke gedeelte overdag doen (of je neemt de lift), dan overnachten in een berghut, en de volgende ochtend vanuit de hut de zonsopgang bekijken. Vaak is er een piek in de buurt waar je binnen een klein half uutje naartoe kunt lopen. Dat scheelt je toch al snel weer een paar uurtjes slaap.

Tips & tricks

Voor de veiligheid én het comfort nog een aantal tips & tricks die ik afgelopen jaren (door schade en schande) heb verzameld:

Huidige condities checken. Het állerbelangrijkste: zorg ervoor dat je jezelf goed informeert over de omgeving en de huidige condities. Ligt er al sneeuw op de toppen (dan heb je misschien een speciale uitrusting nodig of moet je uitkijken voor lawines), welke wilde dieren leven er in de omgeving (moet je bijvoorbeeld oppassen voor beren), en hoe ligt de route erbij (is er bijvoorbeeld stormschade of zijn er werkzaamheden)? Ook op de hoogte zijn en blijven van de weersomstandigheden blijft belangrijk in de bergen. Het weer laat zich moeilijk voorspellen en een situatie kan snel gevaarlijk worden als het bijvoorbeeld gaat onweren of sneeuwen.
Weerbericht. Vanzelfsprekend, maar niet minder belangrijk: check het weerbericht. Niks zo teleurstellend als vroeg opstaan, uren omhoog wandelen (zonder sterren), om vervolgens tijdens zonsopgang te moeten concluderen dat het bewolkt is en je dus niks ziet. Check het weerbericht dus zowel de avond vantevoren, als op het moment dat je opstaat om de kans op onaangename verrassingen te minimaliseren. Besef wel dat het weer in de bergen niet altijd even voorspelbaar is, dus een goede weersvoorspelling is geen garantie op een mooie zonsopgang.
Inpakken. Leg álles klaar de avond van te voren, zodat je over helemaal niks hoeft na te denken vroeg in de ochtend. Maak je ontbijt en stop het in je tas, vul je water alvast, leg je outfit klaar (het liefst in de volgorde van aantrekken, voor nog meer comfort in de vroege ochtend).
Ontbijten. Dit is super persoonlijk, de een krijgt geen hap door zijn keel midden in de nacht, terwijl de ander geen poot kan verzetten zonder eerst gegeten te hebben. Kijk wat je zelf fijn vindt en in geval van twijfel: probeer wat te eten voordat je weg gaat, al is het een appel.
Pauzes inplannen. Omdat het 's nachts koud kan zijn, wil je liever niet te lang stilstaan. Maar twee uur lang omhoog lopen zonder pauze is ook niet ideaal. Probeer in plaats daarvan regelmatige korte pauzes in te lassen om wat te drinken, eventueel wat te snacken en op adem te komen. Bijvoorbeeld elk kwartier 1-2 minuten pauze.
Laagjes. Standaard wandeltip: draag laagjes, dan kan je namelijk je temperatuur beter regelen. Zorg er sowieso voor dat je een extra laagje hebt om op de top aan te trekken.
Koud beginnen. Begin altijd koud met wandelen. Door de beweging wordt je vanzelf warm, en zo hoef je niet na tien minuten al te stoppen om een laagje uit te trekken. Je wil zo veel mogelijk voorkomen dat je kleding nat wordt doordat je teveel zweet, want daardoor koel je namelijk snel af als je stilstaand van de zonsopgang staat te genieten. Het is dus belangrijk om niet té warm gekleed te zijn tijdens het wandelen.
Natte laagje uittrekken. Als je toch veel gezweet heb tijdens het omhoogwandelen, trek dan je onderste (natte) laagje uit, zo blijf je lekker warm.

Wat neem je mee?

Een goede voorbereiding is het halve werk, en een goed ingepakte rugzak is daar een belangrijk onderdeel van. Dit is wat ik in ieder geval altijd meeneem tijdens een (zonsopgang)wandeling:

Een kleine dagrugzak (20-25l) is meer dan genoeg.
Camera + Peak Design capture clip om hem aan je rugzak vast te maken. Ook kan je een statief (Peak Design maakt goede (maar dure) statieven) meenemen als je foto's van de sterrenhemel, of een timpelaps van de zonsopgang wil maken.
Koplamp + extra batterijen. Dat laatste is met name belangrijk, je wil namelijk niet halverwege de wandeling in het pikkedonker komen te staan. Doorwandelen is dan gevaarlijk (je kunt het pad niet goed meer zien), maar blijven wachten op het daglicht kan ook gevaarlijk zijn in verband met onderkoeling. Een zaklamp op je telefoon is zeker niet goed genoeg, want je wil je handen vrij hebben voor wandelstokken, of voor als je stukjes moet klauteren.
Sporthorloge en/of een telefoon met navigatie. In het donker zijn wandelpaden niet altijd even goed zichtbaar. Om te voorkomen dat je van het pad afraakt of verdwaalt is navigatie handig. Dit geldt ook als je de route al vaker gelopen hebt, want in het donker ziet alles er anders uit dan overdag.
Goede wandeluitrusting. (Berg)wandelschoenen, eventuele wandelstokken en een klein EHBO setje.
Voldoende warme kleding, zoals een donsjas of windbreker, handschoenen en een muts. Dit is niet zozeer fijn tijdens het wandelen, maar vooral als je een tijdje stilstaat op de berg om van het prachtige uitzicht te genieten.
Proviant. voldoende water en snacks, of zelfs een ontbijtje voor op de berg.
Zonnebrand. Als je na zonsopgang niet meteen terug naar beneden gaat.
Grödel en lawinegear en ...? Voor als er sneeuw ligt (ik heb hier zelf geen ervaring mee).

Routes in het Glemmtal

Afgelopen weekend was ik in Saalbach-Hinterglemm en daar zijn een drietal mooie en goed toegankelijke routes voor een memorabele zonsopgangswandeling (er zijn er vast meer, maar deze ken ik toevallig). Ze zijn alledrie pittig, met name wat betreft hoogtemeters (denk aan ongeveer 1000hm), maar de wandelwegen zijn voor het grootste gedeelte relatief gemakkelijk. De allerlaatste stukjes naar de top (zeg de laatste 10-15 minuten) zijn vaak iets technischer, maar als je geen höhenschwindel hebt en als je trittsicher bent, dan zijn ze alledrie goed te doen. (Voor beide Duitse woorden is eigenlijk geen goede Nederlandse vertaling. Höhenschwindel houdt niet perse in dat je hoogtevrees hebt, maar dat je door je hoogtevrees een soort duizeligheid voelt, waardoor je niet meer stevig kunt staan of wandelen. Trittsicher betekent dat je niet makkelijk valt of uitglijdt, maar dat je - ook als het terrein oneven is - weet waar je je voeten neer moet zetten.).

De drie toppen zijn: de Tristkogel (de top beklimmen is iets uitdagender bij deze, dus niet doen zonder bergwandelervaring), de Staffkogel en de Sonnspitze. Alledrie bevinden ze zich aan het einde van het Glemmtal, waar ook een grote parkeerplaats is. De routes zijn goed aangegeven via bordjes en markeringen (rood & wit), en je kunt ze ook vinden in de Komoot app (zie de linkjes onderaan deze post). Dus ik zou zeggen: viel Spaß!

Tot slot

Vroeg opstaan is ellende, al helemaal als je meteen de kou in moet en je hartslag razendsnel omhoog schiet. Bovendien kan wandelen in het pikkedonker best wel spannend zijn (ergo een nog hogere hartslag). Maar ik beloof je: al deze ellende is het helemaal waard (en meer dan dat).

Allerlaatste en belangrijkste tip: overschat je eigen capaciteiten niet. Het laatste wat je wil is 's nachts op de berg in de problemen komen, want vaak zijn er dan geen andere wandelaars in de buurt die die hulp kunnen schieten. Begin liever te makkelijk: doe een route die je al vaak gedaan hebt, of zoek naar een georganiseerde wandeling met gids.